Συγχώρεση: η χαραμάδα της κλειδωμένης καρδιάς

Της Κοραλίας Τιμοθέου

Συγχώρεση είναι η συνειδητή, προαιρετική διαδικασία κατά την οποία ο παθών υφίσταται αλλαγή στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά του έναντι ενός παραπτώματος που έγινε εις βάρος του. Είναι η μεταστροφή από τη βίωση αρνητικών συναισθημάτων όπως η εκδικητικότητα, ο φόβος, ο θυμός, η προδοσία, στην ικανότητα να ευχόμαστε και να επιδιώκουμε το καλό του «θύτη». Συγχώρεση δεν σημαίνει παράβλεψη του «αδικήματος» διότι αναγνωρίζω ότι συνέβηκε, ότι ήταν ανεπιθύμητο και έγινε εις βάρος μου. Δεν το δικαιολογώ διότι γνωρίζω ότι η ευθύνη παραμένει στον θύτη και δεν υποχρεώνομαι να επωμιστώ μέρος της, αν δεν έχω. Δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη συμφιλίωση. Αντιλαμβάνομαι ότι διατηρώ το δικαίωμα να τερματίσω κάθε συναναστροφή με το άτομο που με έβλαψε και να προστατεύσω τον εαυτό μου ή άλλους από παρόμοια συμβάντα. Συγχωρώ σημαίνει αποφασίζω συνειδητά ότι δεν θα επιτρέψω σε ένα συμβάν να μου καταστρέψει τη ζωή.

Κάποιος είπε ότι συγχώρεση είναι η παραίτηση από την ελπίδα για ένα καλύτερο παρελθόν. Αφού το παρελθόν δεν βελτιώνεται πλέον, ίσως είναι λογικότερο να εργαστούμε για να βελτιώσουμε το παρόν και το μέλλον μας. Η ικανότητα μας να συγχωρούμε και η ικανοποίηση που μας δίνει, μας απελευθερώνει και μας ευεργετεί. Δεν είναι προς όφελος του θύτη αλλά του παθόντα.

Συγχώρεση δεν είναι μια απλή φράση, ένα λεκτικό «σε συγχωρώ». Είναι μια βαθιά εσωτερική διεργασία. Είναι προσωπική υπόθεση του παθόντα και δεν εμπεριέχει κατ’ ανάγκη επαφή με τον θύτη. Γιατί όμως να την επιλέξουμε έναντι της εκδικητικότητας και του μίσους; Η κουλτούρα μας αντιμετωπίζει τη συγχώρεση ως αδυναμία ή υποταγή. Ο Νίτσε έλεγε ότι «είναι πολύ πιο ευχάριστο να προσβάλλεις κάποιον και μετά να του ζητάς συγνώμη παρά να επιτρέπεις στον εαυτό σου να προσβάλλεται και να δίνεις συγχώρεση». Είναι πράγματι έτσι;

Αναμασώντας κάτι που έγινε εις βάρος μας, η αρτηριακή πίεση και η εφίδρωση αυξάνονται, νιώθουμε θυμωμένοι, θλιμμένοι, ανήσυχοι και εκτός ελέγχου. Η κορτιζόλη, η ορμόνη του άγχους, εκτοξεύεται στα ύψη. Αντίθετα, επιστήμονες* ανακάλυψαν ότι οι άνθρωποι που συγχωρούν ευκολότερα έχουν καλύτερες διαπροσωπικές σχέσεις, καλύτερη διάθεση και ποιότητα ζωής, μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, δυνατότερο ανοσοποιητικό σύστημα, μικρότερες πιθανότητες εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων και ψυχολογικών διαταραχών. Συμπέραναν επίσης ότι η ηλικία είναι σημαντικός παράγοντας στην ικανότητα μας για συγχώρεση. Ηλικιωμένοι και μεσήλικες είναι γενικά πιο πρόθυμοι να συγχωρήσουν απ’ ότι τα νεαρότερα άτομα. Ίσως η σοφία και η εμπειρία της ηλικίας να βελτιώνουν την ικανότητα μας να ξεχωρίζουμε τι είναι πραγματικά σημαντικό και τι όχι. Είναι μάλλον αλήθεια ότι μεγαλώνοντας «μαλακώνουμε» και αποτελεί απ’ ότι φαίνεται προνόμιο παρά αδυναμία αφού μας αποδεσμεύει από μνησικακίες και περιττά άγχη. Εξίσου σημαντικό, στις ηλικίες αυτές οι άνθρωποι συνήθως συγχωρούν ευκολότερα τους εαυτούς τους πράγμα απαραίτητο για την ψυχική ισορροπία.

Σε στενές σχέσεις όπως η συμβίωση, η δυνατότητά μας να παραχωρήσουμε συγχώρεση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιότητα της σχέσης. Ο λόγος είναι ότι όσο περισσότερο επενδύουμε σε μια σχέση, τόσο πιο σημαντικό είναι για μας να έχουμε ανά χείρας ένα ρεπερτόριο στρατηγικών για πλοήγηση της σχέσης σε καιρούς φουρτούνας. Η ικανότητα για συγχώρεση είναι μια τέτοια στρατηγική.

Η συγχώρεση ξεκινά με την αναγνώριση του συμβάντος και των επιπτώσεων του σε μας. Συνέβη, άρα αποτελεί γεγονός. Αποδεχόμαστε τα αρνητικά συναισθήματα που μας κατακλύζουν σε ανάμνησή του. Χωρίς να τον δικαιολογούμε, προσπαθούμε να δούμε την οπτική γωνία του θύτη. Πώς είναι η ζωή του; Από ποιες προκλήσεις περνά;  Κατά κανόνα, οι άνθρωποι που πληγώνουν είναι αυτοί που έχουν πληγωθεί. Αποφεύγουμε να κρίνουμε κατά πόσο το συμβάν ή η απορρέουσα τιμωρία ήταν δίκαιο ή άδικο. Δεν μας βοηθά να νιώσουμε καλύτερα. Κατά το «ουδέν κακόν αμιγές καλού», προσπαθούμε να βρούμε σε τι έχουμε ωφεληθεί, όσο μικρό κι αν είναι αυτό: έχουμε ωριμάσει, έχουμε μάθει; Σιγά, σιγά τα οδυνηρά συναισθήματα ξεθωριάζουν και εν τέλει εξαφανίζονται.

Πώς ξέρουμε ότι τα έχουμε καταφέρει; Όταν είμαστε σε θέση να φέρουμε τον άνθρωπο αυτόν στο μυαλό μας χωρίς συναισθήματα εκδίκησης και αποστροφής. Όταν μπορέσουμε να επεκτείνουμε σ’ αυτόν τη συμπόνια μας.

Με τον καιρό η προδιάθεση για συγχώρεση μπορεί να γίνει τόσο φυσική όσο ήταν κάποτε ο θυμός και η πικρία. Οι Αμερικανοί ιθαγενείς Λακότα, λένε ότι η συγχώρεση είναι η χαραμάδα σε μια κλειδωμένη καρδιά, γιατί όταν υπάρξουμε πληγωμένοι και καταφέρουμε να συγχωρέσουμε έχουμε πετύχει να νιώσουμε πραγματική αγάπη: να ανοίξουμε την καρδιά μας.

www.koraliatimotheou.com *E.L.Worthington Jr., The new science of forgiveness