Κοινωνικό κεφάλαιο

της Κοραλίας Τιμοθέου

Όποιος έχει ασχοληθεί με οποιουδήποτε είδους επαγγελματική δραστηριότητα, γνωρίζει πολύ καλά ότι απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας αποτελεί η ύπαρξη κεφαλαίου. Συνήθως οικονομικού κεφαλαίου.  Χρηματοδότησης. Αυτό που πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε είναι ότι εξίσου απαραίτητη είναι η ύπαρξη ικανού κοινωνικού κεφαλαίου: των γνωριμιών μας αλλά και των σχέσεων μας με το κοινωνικό μας δίκτυο. Η γνωστή φράση «δεν έχει σημασία τι ξέρεις αλλά ποιον ξέρεις» κρύβει κάποια αλήθεια αλλά όχι όλη. Είναι πραγματικότητα ότι οι κατάλληλες γνωριμίες είναι κρίσιμες τόσο στην επαγγελματική μας ανέλιξη όσο και στην προσωπική μας εξέλιξη. Τί είναι όμως το κοινωνικό κεφάλαιο και τί χρειάζεται για να αποδώσει;

Κοινωνικό κεφάλαιο αποτελεί το εύρος και το βάθος των ανθρώπινων σχέσεων μας.  Όσον αφορά το εύρος θα σταθούμε στα είδη των σχέσεων: οικογένεια, σύντροφος, φίλοι, επαγγελματικές γνωριμίες, συμμαθητές, συμφοιτητές, ο περιπτεράς, η ταμίας στην τοπική μας τράπεζα, ο barista στην αγαπημένη μας καφετερία, οι διαδικτυακοί μας «φίλοι».  Με όλους αυτούς και πολλούς άλλους έχουμε σχέσεις διότι με κάποιο τρόπο συσχετιζόμαστε.  Υγιές κοινωνικό κεφάλαιο προϋποθέτει μεγάλο εύρος σχέσεων και κάλυψη, σε κάποιο βαθμό, όλων των ειδών σχέσεων. 

Το εύρος ωστόσο δεν αρκεί.  Το κοινωνικό μας κεφάλαιο, για να είναι αποδοτικό, χρειάζεται εξίσου βάθος και ποιότητα.  Η ειλικρίνεια, η τιμιότητα, η ανταποδοτικότητα, η αλληλοϋποστήριξη, η συμμετοχικότητα, αποτελούν συμπεριφορές-επένδυση στο κοινωνικό μας κεφάλαιο.  Με φροντίδα και καλή διάθεση θα καρποφορήσουν.  Στις επαγγελματικές τους σχέσεις αρκετοί επενδύουν στο κοινωνικό τους κεφάλαιο.  Στις προσωπικές μας σχέσεις όμως, αν και σημαντικότερο είναι πολύ λιγότερο αντιληπτό.  Ο λόγος είναι ότι δεν συνάπτουμε συνήθως προσωπικές σχέσεις με το όφελος ή την επένδυση κατά νου.  Υποσυνείδητα, ωστόσο, ο λόγος που κοινωνικοποιούμαστε είναι διότι η κοινωνικοποίηση αποτελεί ανθρώπινη ανάγκη, τόσο σημαντική όσο η έκφραση και η δημιουργικότητα.  Επενδύουμε λοιπόν στο κοινωνικό κεφάλαιο χωρίς καν να το πράττουμε συνειδητά. 

Μελετητές και στοχαστές έχουν προσπαθήσει να ξεχωρίσουν κατά πόσο τα κίνητρα για τη δημιουργία ανθρώπινων δεσμών είναι καθαρά συμφεροντολογικά.  Κατά πόσο, δηλαδή, συνάπτουμε κοινωνικές σχέσεις σκεπτόμενοι ότι είτε βραχυπρόθεσμα, είτε μακροπρόθεσμα ενδεχομένως θα επωφεληθούμε απ’ αυτές.  Η σχολή του Μακιαβέλι ισχυρίζεται πως ναι: o απώτερος στόχος κάθε διαπροσωπικής σχέσης είναι το άμεσο όφελος.  Η σύγχρονη θεωρία του Κοινωνικού Kεφαλαίου* υποστηρίζει ότι δεν συνάπτουμε σχέσεις με συνειδητό στόχο το κέρδος αλλά ότι υποσυνείδητα αντιλαμβανόμαστε τη σημασία των σχέσεων μας και αντλούμε δύναμη από τη δυνατότητα μας να στηριζόμαστε σ’ αυτές.  Έτσι, ακόμα κι αν δεν μετρούμε τις χάρες που κάναμε και που χρωστάμε με ζυγαριά ακριβείας, αναμένουμε από το κοινωνικό μας δίκτυο να μας στηρίξει σε περίπτωση που χρειαστεί. 

Αξίζει να τονίσουμε την ανάγκη για ποιότητα στις σχέσεις μας.  Αν και δεν αναμένεται να έχουν όλες το ίδιο βάθος, αναμένεται να έχουν ποιότητα τουλάχιστον ως προς την πρόθεση μας για αμοιβαιότητα.  Σε οποιονδήποτε από τους πιο πάνω τομείς της κοινωνικοποίησης μας, εάν η πρόθεσή μας είναι καθαρά και μόνο να κερδίσουμε, χωρίς να έχουμε σκοπό να προσφέρουμε, η στάση μας αυτή θα ανιχνευθεί από τους εταίρους μας, οι οποίοι είτε θα μας αποφύγουν, είτε θα μας συμπεριφερθούν κι αυτοί ανάλογα.  Σε κάθε είδος σχέσης, η διάθεση με την οποία την προσεγγίζουμε (εποικοδομητική, ανταγωνιστική κλπ) «διαβάζεται» από το άλλο μέρος, όσο κι αν προσπαθούμε  να την κρύψουμε. 

Στον αντίποδα, οι σχέσεις μας δεν πρέπει να εξελίσσονται σε πλατφόρμες για να ελιχθούν όλοι οι άλλοι εκτός από εμάς.  Δεν πρέπει να μας καθιστούν θύματα προς εκμετάλλευση.  Ο καθένας μας πρέπει να είναι ικανός να παίξει τόσο το ρόλο του πομπού όσο και του δέκτη.  Σε κάποιες περιπτώσεις, θα είμαστε το ένα, σε κάποιες το άλλο, σε μερικές και τα δύο.  Η αμοιβαιότητα και η ανταποδοτικότητα αποτελούν άγραφους κανόνες της ζωής.

Μια τελευταία διαπίστωση είναι ότι τελικά, όσο περισσότερα δίνουμε, τόσο περισσότερα λαμβάνουμε.  Πολλοί διστάζουν να μοιραστούν τις επαγγελματικές τους γνώσεις με άλλους, θέλοντας την αποκλειστικότητα που τους καθιστά «αναντικατάστατους».  Αυτό που δεν συνειδητοποιούν είναι πως όσα και να δώσουν, δεν θα χάσουν την ικανότητα τους να σκέφτονται και να δημιουργούν.  Το αντίθετο, με τη συζήτηση και την επικοινωνία της πληροφορίας και της γνώσης, εκθέτουμε συνεχώς τους εαυτούς μας σε νέες ιδέες και καινούριους τρόπους σκέψης και εξελισσόμαστε.  Τόσο εμείς, όσο και οι άλλοι.  Ο συνδυασμός των γνώσεων των πολλών είναι ισχυρότερος από το άθροισμα των γνώσεων του καθενός ξεχωριστά.  Μαζί φτάνουμε πιο μακριά.  Βρίσκουμε καινούριες λύσεις σε παλιά προβλήματα.

*The Social Capital Theory, Tristan Claridge