Η χρησιμότητα του άχρηστου

Της Κοραλίας Τιμοθέου

Μεγαλώσαμε σε ένα περιβάλλον στο οποίο όλα έπρεπε να είναι χρήσιμα.  Μας εμπεδώθηκαν πεποιθήσεις όπως: «ο χρόνος είναι χρήμα», «μη σπαταλάς το χρόνο σου», «αυτός είναι άχρηστος», «σήκω και κάνε κάτι χρήσιμο».  Το μυαλό μας προγραμματίστηκε να μεταφράζει τις δραστηριότητες μας κυρίως σε οικονομικό όφελος ή τουλάχιστον σε παραγωγικές, αποδοτικές, χρήσιμες.  Ο,τιδήποτε δεν πληροί αυτά τα κριτήρια, δεν αξίζει το χρόνο και την ενέργειά μας.  Ο Νούτσιο Όρντινε, μέσα από το μανιφέστο του «η χρησιμότητα του άχρηστου»*, μας πείθει για το αντίθετο. 

Ξεδιπλώνει το μεγαλείο του να κάνεις κάτι μόνο και μόνο επειδή το αγαπάς.  Μόνο και μόνο επειδή το θέλεις.  Χωρίς να αναμένεις ότι θα σου αποφέρει οποιοδήποτε όφελος.  Να ακούς μουσική μόνο για χάρη των αυτιών σου, να ζωγραφίζεις καμβάδες (και μετά να τους πετάς) μόνο για τη χαρά της δημιουργίας, να ξεκλέψεις τριάντα λεπτά από τη μέρα σου για μια βόλτα στο πάρκο.  Γιατί έτσι θέλεις.  Πώς το παιδάκι παίζει με τις λάσπες μόνο και μόνο για τη χαρά που του δίνει η αίσθηση της κρύας, μαλακής, υγρής ουσίας στα δάχτυλά του;  Πώς κάνει κούνια με όλη του τη δύναμη μόνο και μόνο για να νιώσει τον αέρα στο πρόσωπο του και την ταχύτητα να αυξάνει την αδρεναλίνη του;  Πώς τσιμπάει τον διπλανό του απλώς και μόνο για να απολαύσει εκείνη την στιγμιαία έκφραση έκπληξης στο πρόσωπό του και να ξεκαρδιστεί στα γέλια;  Τί θα γινόμασταν άραγε αν κάναμε μόνο όσα είναι απαραίτητα και παραγωγικά;  Θα ήμασταν δυστυχισμένοι.  Θα ξεχνούσαμε τι θα πει γέλιο, απόλαυση, ξεγνοιασιά, χαρά.  Θα γινόμασταν ανέκφραστα και αναίσθητα ρομπότ.  Ή μήπως γίναμε; 

Σε μια άλλη διάσταση ο Όρντινε μας υπενθυμίζει ότι πολλές ανακαλύψεις, οι μεγαλύτερες εφευρέσεις, οι πιο μεγαλειώδεις μουσικές συνθέσεις, τα σπουδαιότερα έργα τέχνης, προέκυψαν όταν κάποιοι αφοσιώθηκαν επί ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια σε δραστηριότητες που απολάμβαναν, χωρίς να έχουν πάντα συγκεκριμένο στόχο.  Χωρίς να προσπαθούν να φανούν χρήσιμοι.  Ακολουθώντας το πάθος τους, πολλές φορές με οικονομικά, κοινωνικά  ή οικογενειακά καταστροφικές συνέπειες έφτασαν στην αριστεία, στη δημιουργία των χρησιμότερων ή των ωραιότερων, των τελειότερων.  Τί θα συνέβαινε αν οι άνθρωποι  αυτοί πείθονταν να ασχοληθούν με κάτι φαινομενικά ή έστω βραχυπρόθεσμα χρησιμότερο;  Ο κόσμος σήμερα θα ήταν πολύ φτωχότερος και κυριολεκτικά και μεταφορικά.  Χωρίς ηλεκτρισμό, χωρίς μουσική, χωρίς αερομεταφορές, χωρίς κινηματογράφο…

 Όρβιλ Ράιτ.  Μόνο ένας τρελός θα επιχειρούσε να «πετάξει» το 1903.  Μόνος ένας τρελός θα επένδυε τόσο χρόνο σε ένα τόσο άχρηστο και αδύνατο εγχείρημα.  Γιατί δεν αφοσιώθηκε αποκλειστικά στο χρησιμότατο επάγγελμα του κατασκευαστή ποδηλάτων;  Σε αυτό που ήταν σίγουρα χρήσιμο και στο οποίο ήταν αποδεδειγμένα καλός;

Φανταστείτε τι θα γινόταν αν όλοι οι μαθητές μας μελετούσαν, όχι για το βαθμό, αλλά για τη χαρά της μάθησης, της κατάκτησης της γνώσης.  Αν όλοι οι γιατροί μας θεράπευαν, όχι για τα χρήματα, αλλά για την αγαλλίαση της προσφοράς του υπέρτατου αγαθού, της υγείας. Και λέω «όλοι», γιατί ευτυχώς για κάποιους ισχύει ήδη. 

Το άχρηστο λοιπόν μόνο άχρηστο δεν είναι.  Μπορεί μάλιστα να είναι το χρησιμότερο όλων.  Αν η απραξία είναι τεμπελιά, γιατί είναι τόσο ευεργετικός ο διαλογισμός; Αν η ξεκούραση είναι ντροπή, γιατί μας τη συστήνει ο γιατρός όταν χρειαζόμαστε ανάρρωση και ανάκτηση δυνάμεων;  Αν η ευχαρίστηση είναι σκανδαλώδης, γιατί έχει αποδεδειγμένα τόσο ευεργετική επίδραση στον οργανισμό;  Αν η απόλαυση είναι αμαρτία, γιατί είναι η αίσθηση της τόσο υπέροχη; 

Αναφερόμενος στην αιωνόβια ζωή ενός δένδρου, ο Κινέζος φιλόσοφος Ζουάνγκ Ζι είχε πει: «Το δέντρο αυτό δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί! Γι’ αυτό μπόρεσε να φτάσει σε τέτοιο ύψος».  Ίσως κι εμείς, αν κάνουμε λίγα περισσότερα από τα «άχρηστα» και λίγα λιγότερα από τα χρήσιμα, να ζήσουμε καλύτερα, περισσότερα και πιο ευτυχισμένα χρόνια.  Ίσως «ψηλώσουμε» λίγο παραπάνω. 

*L’ utilité de l’ inulite, Nuccio Ordine