Η θεμελιώδης ανάγκη της συνεργασίας

Της Κοραλίας Τιμοθέου

Αν θες να φτάσεις γρήγορα, πήγαινε μόνος. Αν θες να φτάσεις μακριά, πήγαινε με συντροφιά. (Αφρικανικό γνωμικό)

Συχνά «κατηγορείται» ο άνθρωπος ότι είναι ή έχει γίνει ατομικιστής.  Ότι απώτερο του κίνητρο είναι το προσωπικό του συμφέρον και ότι λίγο τον ενδιαφέρει για τον οποιονδήποτε άλλο.  Ότι είναι περισσότερες οι πιθανότητες κάποιος να μας ξεγελάσει, αν τον εμπιστευτούμε, παρά να μας βοηθήσει.  Τόσο στις επαγγελματικές μας σχέσεις όσο και στις προσωπικές κυριαρχεί μια δυσπιστία και μια διστακτικότητα για συνεργασία.  «Αν του πω πολλά, θα μου φάει τη θέση».  «Αν τους βοηθήσω σήμερα, αύριο θα με αφήσουν ξεκρέμαστο».  «Αν δείξεις τα χαρτιά σου, θα προδοθείς».  Είναι τόσο δύσκολη στις μέρες μας η συνεργασία; 

Η συνεργασία ως τρόπος ζωής ξεκινά από τις απαρχές της ύπαρξης του ανθρώπου στον πλανήτη.  Όταν οι πρόγονοι μας ήταν αρχικά τροφοσυλλέκτες και στη συνέχεια κυνηγοί, η συνεργασία ισοδυναμούσε με επιβίωση.  Όσοι εξοστρακίζονταν από τις μικρές τους κοινότητες, ήταν καταδικασμένοι σε θάνατο.   Αργότερα, ως γεωργός, κτηνοτρόφος, έμπορας, βιοτέχνης και βιομήχανος, ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι η συνεργασία είναι ωφέλιμη και χρήσιμη για την ευημερία του.  Στους πολέμους, αρχαίους και σύγχρονους, επιβεβαιώσαμε ότι οι συμμαχίες είναι πολύ συχνά το κλειδί της έκβασης τους. 

Η σχολή σκέψης του Νικολό Μακιαβέλι διατείνεται ότι ο άνθρωπος οδηγούμενος από το ένστικτο της επιβίωσης, είναι ον επιθετικό και οι ενέργειες του καθορίζονται από το «ο θάνατος σου η ζωή μου».  Εντούτοις, σύγχρονοι ερευνητές αναιρούν τον ισχυρισμό αυτό και αποδεικνύουν πως είμαστε εκ φύσεως συνεργάσιμοι.  Θεμελιώδης μορφή συνεργασίας είναι η συνεργασία μεταξύ των κυττάρων σε κάθε ζωντανό οργανισμό, με θεαματικότερο αποτέλεσμα τον άνθρωπο.  Κύτταρα τα οποία έχουν μεταξύ τους τόσο ομοιότητες, όσο και διαφορές, συνεργάζονται για να δημιουργήσουν ιστούς, μύες, ημιαυτόνομα όργανα, έναν οργανισμό.  Η ίδια η ύπαρξη μας βασίζεται στην αρχή της συνεργασίας.  Εάν λοιπόν η προδιάθεση για συνεργασία είναι κτισμένη στο DNA μας, τότε σίγουρα αποτελεί φυσιολογική τάση και στη συμπεριφορά μας.

Πειράματα έχουν αποδείξει ότι σε παιγνίδια συνεργασίας, όταν οι παίχτες συνεργάστηκαν, τα αποτελέσματα ήταν ωφέλιμα για όλους, ενώ όποτε επέλεγαν να μην συνεργαστούν τα αποτελέσματα ήταν πάντα χειρότερα για τουλάχιστον ένα, συχνά για πολλούς ή/και όλους.

Στη φύση συναντούμε πολύ ψηλά επίπεδα συνεργασίας.  Στο έδαφος, τα μυρμήγκια μαζεύουν συλλογικά την τροφή τους διότι «αντιλαμβάνονται» ότι από μόνα τους δεν μπορούν να μεταφέρουν αρκετή τροφή ώστε να επιβιώσουν.  Στις θάλασσες, τα μικρά ψάρια-καθαριστές καθαρίζουν τα δόντια των γιγάντιων σαρκοβόρων χωρίς να διατρέχει κανένα κίνδυνο η ζωή τους αφού και οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν την αμοιβαιότητα της συνεργασίας τους.  Στους αιθέρες τα πουλιά προειδοποιούν το ένα το άλλο για επικείμενους κινδύνους και οι νυχτερίδες μοιράζονται το θήραμα τους.  Λύκοι και λέαινες κυνηγούν ομαδικά, σε συνεργασία, ακόμη και πολύ μεγαλύτερα ζώα. Απομονώνουν το θήραμα τους από την αγέλη του, το περικυκλώνουν και επιτίθενται. Στη συνέχεια μοιράζονται τη λεία τους.  Εν τη ενώσει η ισχύς.

Παρατηρήσεις έδειξαν ότι σε μικρές κοινωνίες (γειτονιές/κοινότητες) όπου η συνεργασία είναι η φυσική κατάσταση των κατοίκων, υπάρχει καλύτερη υγεία, περισσότερες σχολικές και επαγγελματικές επιτυχίες, ψηλότερο προσδόκιμο ζωής, χαμηλότερη εγκληματικότητα, περισσότερη ευδαιμονία των κατοίκων. 

Η συνεργασία διεγείρει περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή και το αίσθημα της ευτυχίας. Όταν η συνεργασία δεν έχει ανταπόκριση, οι περιοχές αυτές του εγκεφάλου δεν διεγείρονται αλλά μάλλον υπολειτουργούν.

Σε μια διαφορετική έρευνα, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι η απόφαση για συνεργασία λαμβάνεται πιο αυθόρμητα και πιο γρήγορα από την απόφαση για μη συνεργασία η οποία λαμβάνεται κατόπιν σκέψης. Αποδεικνύεται λοιπόν, ότι η συμπεριφορά συνεργασίας είναι πιο ενστικτώδης από την ατομικιστική συμπεριφορά. 

Η συνεργασία είναι πέραν πάσης αμφιβολίας προς όφελος και ανθρώπινου είδους συλλογικά και του κάθε ατόμου ξεχωριστά.  Η συνεργασία και η αλληλοϋποστήριξη φτάνουν βαθύτερα απ’ όσο φαίνεται.  Η κάθε δοσοληψία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως μεμονωμένη πράξη αλλά ως μέρος ενός πολύ μεγαλύτερου, κοσμικού ακόμα, δούναι και λαβείν.  Μια χειρονομία βοήθειας προς κάποιο άτομο μπορεί να μην έχει αντίστοιχο αντίκρισμα σε αυτόν που την προσφέρει άμεσα και αμέσως.  Αν δούμε όμως τη ζωή μας στο σύνολό της, όσα περισσότερα δίνουμε, τόσα περισσότερα λαμβάνουμε. Τόσο η προσφορά, όσο και η λήψη, ως ενέργειες, απαιτούν την ίδια προϋπόθεση: να έχουμε τα χέρια μας ανοιχτά!

Πηγές: Dacher Keltner, BerkeleyX: GG101x The Science of Happiness^. Jeremy Adam Smith and Alex Dixon, Birds do it. Bats do it^. Emiliana Simon-Thomas, BerkeleyX: GG101x The Science of Happiness