Ενσυνειδητότητα: το αντίδοτο στην περιπλάνηση του μυαλού

Της Κοραλίας Τιμοθέου

Το αγγλικό επίθετο «mindful» μεταφράζεται ως επιμελής, προσεκτικός. Ο όρος «mindfulness» μπορεί να αποδοθεί ως προσοχή, επιμέλεια, φροντίδα, επίγνωση ή ενσυνειδητότητα. Χρησιμοποιείται για να αποδώσει την, χωρίς κριτική, επίγνωση της παρούσας στιγμής , κατάστασης, σκέψης, συναισθήματος. Όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση ενσυνειδητότητας δεν σκεφτόμαστε το πριν ή το μετά αλλά επικεντρωνόμαστε στο τώρα. Ο Matt Killingsworth, διεξήγαγε μελέτη με 15,000 συμμετέχοντες* και εξήγαγε ότι το 47% του χρόνου μας, το μυαλό μας ταξιδεύει. Ο ερευνητής απέδειξε ότι όταν το μυαλό μας ταξιδεύει ακόμα και σε ουδέτερες ή όμορφες σκέψεις είμαστε λιγότερο ευτυχισμένοι απ’ ότι όταν το μυαλό βρίσκεται στο παρόν, έστω κι αν κάνουμε κάτι ανιαρό. Επιπλέον συμπέρανε ότι τον περισσότερο χρόνο το μυαλό μας ταξιδεύει σε δυσάρεστα μέρη.

Απορροφημένοι καθώς είμαστε σε μια ιστορία της οποίας είμαστε καθημερινά οι πρωταγωνιστές, βλέπουμε τα πάντα μέσα από το φακό του «εγώ», του «μου» και του «εμένα». Χάνουμε με αυτό τον τρόπο την ευκαιρία να βιώσουμε τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις μας, ως μια συλλογή εμπειριών. Καλλιεργώντας την ενσυνειδητότητά μας συνειδητοποιούμε ότι ο κόσμος δεν έχει αρχή, κέντρο και τέλος. Μαθαίνουμε να προσδίδουμε στη ζωή μας αξία στο παρόν, παρά να ζούμε συνεχώς με μεταμέλεια για το παρελθόν ή προσμονή για το μέλλον.

Οι επιστήμονες* εντόπισαν τα πολλαπλά οφέλη της ενσυνειδητότητας: βελτίωση της ικανότητας προσαρμογής σε αντιξοότητες, αύξηση θετικών συναισθημάτων, βελτίωση της ποιότητας ζωής, μειωμένο άγχος, πόνο και κατάθλιψη, μείωση των αρνητικών συναισθημάτων. Παρατηρήθηκε επίσης μειωμένη επιθετικότητα, περιφρόνηση και έχθρα καθώς και λιγότερη αυτο-λύπηση. Επιπλέον παρατηρήθηκε μείωση σε χρόνιους πόνους, βελτίωση της ψωρίασης, ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τέλος η ενσυνειδητότητα συσχετίστηκε με τη μακροζωία και την επιβράδυνση των γηρατειών.

Η ενσυνειδητότητα επηρεάζει περιοχές του εγκεφάλου μας. Ενισχύει αυτές που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση, τη μνήμη, τη συναισθηματική ρύθμιση. Προκαλεί χαμηλότερη κινητικότητα στις περιοχές που σχετίζονται με το φόβο. Η επιστήμη της επιγενετικής** αποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος αλλάζει και προσαρμόζεται καθόλη τη διάρκεια της ζωής μας και παρόλο που δεν είμαστε σε θέση να αλλάξουμε τα γονίδιά μας, μπορούμε να επηρεάσουμε ποια από αυτά ενεργοποιούνται ώστε να έχουμε καλύτερη πνευματική και σωματική υγεία.

Στο σχολικό περιβάλλον η ενσυνειδητότητα αυξάνει τη συγκέντρωση, την περιέργεια, την αισιοδοξία, την ηρεμία και τα μαθησιακά αποτελέσματα. Μειώνει το άγχος, τις αντιπαραθέσεις, την παραβατικότητα και την επιθετικότητα. Στο χώρο εργασίας μειώνει το εργασιακό άγχος και τους διαπληκτισμούς και βελτιώνει την απόδοση, την εργασιακή συμπεριφορά και την ικανοποίηση του εργαζομένου. Στα σώματα ασφαλείας έχει αποδειχτεί*** ότι μειώνει το άγχος και την επιθετικότητα, βελτιώνει τη ψυχραιμία, την κρίση και την αποτελεσματικότητα στο χειρισμό έκτακτων καταστάσεων, με ταυτόχρονη αύξηση της ευαισθησίας στην αντιμετώπιση του πολίτη.

Οι τρεις πιο διαδεδομένες μέθοδοι καλλιέργειας της ενσυνειδητότητας είναι ο διαλογισμός, η γιόγκα και η συνειδητή επαναφορά του μυαλού στο παρόν, όποτε περιπλανιέται. Για τους πρώτους δύο υπάρχουν μεθοδολογίες και διδαχές. Για τον τρίτο αρκεί η αναγνώριση ότι το μυαλό περιπλανιέται, η αποδοχή της σκέψης και του οποιουδήποτε συναισθήματος προκύπτει χωρίς κριτική και η επαναφορά στο τώρα.

Η εκπληκτική εξέλιξη της ανθρωπότητας βασίζεται στην ικανότητα του μυαλού μας να φαντάζεται, να οραματίζεται, να κτίζει πάνω σε υπάρχουσες γνώσεις και να δημιουργεί. Η φαντασία είναι πολύτιμο προσόν και θέλουμε να το διαφυλάξουμε. Ωστόσο αν καταφέρουμε να το δαμάσουμε και να το χρησιμοποιούμε όταν εμείς θέλουμε, θα είμαστε πολύ πιο ευτυχισμένοι παρά αν το αφήνουμε να μας παρασύρει σε μονοπάτια υπαρκτά και ανύπαρκτα όποτε του κάνει κέφι.

Η εξάσκηση της ενσυνειδητότητας διακόπτει την προδιατεθειμένη αυτόματη αντίδραση μας σε συμβάντα της ζωής και επιτρέπει τη συνειδητή ανταπόκριση μας με όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. Κάθε φορά που ορθώνουμε το ανάστημα σε μια συνήθεια (στον έλεγχο του κινητού μας όταν μας μιλούν, στην υιοθέτηση αμυντικής στάσης σε κάποιο αρνητικό σχόλιο) αποδυναμώνουμε τον αυτόματο πιλότο και λειτουργούμε συνειδητά. Μειώνουμε τη δύναμη των μοτίβων συμπεριφοράς που μπορεί να ευθύνονται για πράξεις που συχνά μετανιώνουμε ή που κατ’ επανάληψη μας οδηγούν σε αυτοκαταστροφικούς φαύλους κύκλους.

Η ενσυνειδητότητα είναι προσωπική υπόθεση αλλά και κοινωνική. Έχει μεταδοτικό χαρακτήρα και μπορεί να βελτιώσει τη ζωή και συμπεριφορά, ατόμων, οργανισμών, κοινωνιών. Όχι απότομα και θεαματικά αλλά σταδιακά. Στα κινέζικα, το ιδεόγραμμα για την ενσυνειδητότητα αποτελείται από το ιδεόγραμμα της λέξης «παρόν» πάνω από εκείνο της λέξης «καρδιά». Αφήνοντας την καρδιά μας να ζήσει τώρα, της προσφέρουμε το μεγαλύτερο δώρο.

www.koraliatimotheou.com, *Matt Killingsworth, Want to be happier? Stay in the moment. **Tracy Picha, Stalking the meditating brain. ***Maureen O’Hagan, To pause and protect