ΑΡΘΡΑ
Δια χειρός Πλάτωνα
Της Κοραλίας Τιμοθέου*
Τι έμαθα από τον Πλάτωνα.
«Η σκέψη είναι η κουβέντα της ψυχής με τον εαυτό της.»
Ο άνθρωπος που δεν σκέφτεται, χάνει επαφή με την ψυχή του. Αγνοεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες της: τι της αρέσει και τι όχι. Από την άλλη, αυτός που σκέφτεται υπερβολικά γίνεται κουραστικός πολυλογάς. Και εκείνος που σκέφτεται πολύ όταν πέσει στο κρεβάτι για ύπνο, επιδίδεται σε… κρεβατομουρμούρα.
«Το μέτρο ενός ανθρώπου συνίσταται στο τι κάνει με την εξουσία που έχει.»
Είναι εύκολο να κατηγορούμε την «εξουσία», τους «έχοντες και τους κατέχοντες» όταν δεν διαθέτουμε εξουσία, όταν δεν έχουμε και δεν κατέχουμε τίποτα. Η μαγκιά μετριέται στο πως χειρίζεται κανείς την όση δύναμη και εξουσία κατέχει, όχι αυτήν που δεν έχει!
«Οι σοφοί μιλάνε γιατί έχουν κάτι να πουν. Οι ανόητοι επειδή έχουν ανάγκη να πουν κάτι.»
Είναι σημαντικό να ξέρουμε να μιλάμε: τι να πούμε, πότε, πως και σε ποιον. Πιο σημαντικό ωστόσο είναι να ξέρουμε να σωπαίνουμε. Πότε; Όταν δεν γνωρίζουμε. Όταν δεν έχουμε λόγο να μιλήσουμε. Όταν είναι η σειρά άλλου να εκφραστεί. Όταν η σιωπή είναι πιο δυνατή από τα λόγια.
«Κανένας που είναι σιδεράς δεν πρέπει να είναι και μαραγκός ταυτόχρονα.»
Η απάντηση του Πλάτωνα στο multitasking: την πολυπόθητη μας …δεξιότητα να κάνουμε πολλές δουλειές ταυτόχρονα. Η κάθε δουλειά έχει την ώρα της, θέλει τον χρόνο της, χρειάζεται προσοχή και αφοσίωση. Αποκλειστικότητα. Τη δυνατότητα και τη σοφία να την απολαύσουμε.
«Η καλύτερη και σημαντικότερη νίκη είναι να κατακτά κανείς τον εαυτό του.»
Μέσα στον άκρατο ανταγωνισμό, η μάχη των μαχών είναι να μάθει κανείς τον εαυτό του και να τον αναβαθμίζει συνεχώς, ξεπερνώντας τον κάθε μέρα.
«Κάθε μάθηση έχει μια βάση συναισθηματική.»
Το κλειδί για τη μάθηση είναι να δημιουργηθεί στον μαθητή η εσωτερική ανάγκη να ψάξει και να εξηγήσει τι συμβαίνει γύρω του, μέσα του. Εδώ θα έπρεπε να θεμελιώνεται το εκπαιδευτικό μας σύστημα: στη δύναμη και τη μαγεία της ανακάλυψης. Κατά τον Πλάτωνα: «Ο εραστής της γνώσης πρέπει να πηγαίνει οπουδήποτε τον οδηγεί η ερωμένη του». Στον δρόμο της εξερεύνησης, δεν χωράνε προγράμματα, χρονοδιαγράμματα και χάρτες. Εξ άλλου, «το αίσθημα θαυμασμού δείχνει ότι είσαι φιλόσοφος γιατί το θαύμα είναι το σημείο εκκίνησης της φιλοσοφίας».
«Την ευθύνη την έχει εκείνος που επιλέγει.»
Η δυνατότητα επιλογής είναι η μεγαλύτερη ελευθερία του ατόμου. Καθημερινά, κάνουμε δεκάδες - ίσως εκατοντάδες- επιλογές. Η κάθε μας επιλογή επιφέρει κάποιο αποτέλεσμα και πολλές φορές συνεπάγεται ένα τίμημα. Γι αυτό και είναι τόσο σημαντικό οι επιλογές μας να είναι καθαρά δικές μας και όχι αποτέλεσμα εξωτερικών πιέσεων. Δική μου η επιλογή, δικό μου το λάθος, δική μου η ευθύνη!
«Η γνώμη χωρίς γνώση είναι τυφλή.»
Ένα από τα χόμπι της σημερινής εποχής – και απ’ ό,τι φαίνεται της κάθε εποχής – είναι η κριτική εκ του ασφαλούς, εκ του μακρόθεν. Ο Πλάτωνας μας συμβουλεύει πως για να σχηματίσουμε γνώμη θα πρέπει να γνωρίζουμε επαρκώς ένα θέμα. Η γνώμη χωρίς γνώση είναι τυχάρπαστη και περισσότερο επιζήμια παρά ωφέλιμη. Ο Πλάτωνας υποστηρίζει πως «η γνώμη είναι ο μέσος όρος ανάμεσα στη γνώση και στην άγνοια», ίσως γιατί η βαθιά γνώση δεν δημιουργεί στον άνθρωπο την ανάγκη να επιβάλει τη γνώμη του.
«Τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής.»
Ο καθένας μας βλέπει τα πάντα γύρω του μέσα από το δικό του υποκειμενικό φίλτρο. Έτσι μπορεί μια συγκεκριμένη κατάσταση να ερμηνευτεί με τόσους διαφορετικούς τρόπους όσοι είναι αυτοί που την ερμηνεύουν. Μια ψυχή γεμάτη φόβο και ανασφάλεια τα βλέπει όλα απαισιόδοξα και μίζερα. Μια ψυχή λουσμένη στο φως και την αγάπη βλέπει τον κόσμο με κατανόηση και ουδετερότητα γιατί «ο νους που κατανοεί είναι πάντα διαλλακτικός». Καταλήγει ο Πλάτωνας «το να ανακαλύπτουμε τα πράγματα όπως πραγματικά είναι συνιστά ένα αγαθό για όλη την ανθρωπότητα».
«Οι άνθρωποι φοβούνται τον θάνατο σαν να είναι σίγουροι ότι πρόκειται για το φοβερότερο πράγμα.»
Ο Πλάτωνας μας υπενθυμίζει ότι εφόσον τα όσα γνωρίζουμε για το θάνατο είναι περιορισμένα, δεν είναι καθόλου απίθανο να μην είναι τελικά και κάτι τόσο φοβερό! Ίσως η τάση μας να χρωματίζουμε μαύρο οτιδήποτε δεν κατανοούμε διότι δεν χωρά στο πεδίο αντίληψης μας να μας αποτρέπει από το να ζήσουμε χωρίς φόβο. Γιατί τελικά…
«…Μπορεί να συγχωρήσει κανείς ένα παιδί που φοβάται το σκοτάδι. Η αληθινή τραγωδία είναι να φοβάται ο ενήλικας το φως.»