ΑΡΘΡΑ
Το αναγκαίο κακό της … δημοκρατίας
Της Κοραλίας Τιμοθέου*
Σε ατομικό επίπεδο, η ελευθερία είναι αδιαμφισβήτητα το πολυτιμότερο αγαθό. Η ελεύθερη έκφραση, η ελεύθερη επιλογή, η ανεξαρτησία, αποτελούν τις μεγαλύτερες ευλογίες για τον άνθρωπο. Η διαφύλαξη τους είναι συχνά ο υπέρτατος αγώνας.
Σε συλλογικό επίπεδο, προσβλέπουμε στη δημοκρατία. Ωστόσο ποια δημοκρατία βιώνουμε σήμερα; Εκείνη της εξωτερικής πολιτικής των πυρηνικών δυνάμεων; Της σύγχρονης Οθωμανικής «αυτοκρατορίας»; Της Λιβύης; Της Βορείου Κορέας; Της Κίνας; Της Ρωσίας; Των χωρών της Νότιας Αμερικής; Tου χάους σε πλείστες χώρες της Αφρικής και της Ασίας; Tης CIA; Του Βατικανού; Των καταχρήσεων του δημοσίου; Του νεποτισμού; Της ευνοιοκρατίας; Των λαϊκών δικαστηρίων; Των εξιλαστήριων θυμάτων;
Σε έναν ιδανικό κόσμο όπου κανένας δεν θέλει να ξεγελάσει, να υποσκάψει, να εξευτελίσει, να επιβληθεί, να πλήξει, η δημοκρατία θα ήταν υπέροχη. Έχουμε φτάσει όμως σ’ αυτό το σημείο ωριμότητας; Σίγουρα δεν είμαστε τέρατα και στα περισσότερα μέρη του κόσμου έχουμε αναβαθμιστεί πολύ από την εποχή του Μεσαίωνα, της Ιεράς Εξέτασης, των ολοκαυτωμάτων και των μαζικών εκτελέσεων. Αυτό αποτελεί απόδειξη ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Εξελισσόμαστε. Αργά, γιατί η σημερινή δημοκρατία στην οποία η σημερινή πλειοψηφία αποφασίζει, δεν διασφαλίζει ακόμα πάντα το καλύτερο συλλογικό αποτέλεσμα.
Στην «Πολιτεία» του ο Πλάτωνας πλάθει την εικόνα της άριστης πόλης, της ιδανικής κοινωνίας. Βασικές αρχές της:
- 1. Το συμφέρον του πολίτη ταυτίζεται με αυτό της πολιτείας. Καμιά κρυφή ατζέντα. Η εργασία του καθενός ικανοποιεί τον ίδιο, τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του και ταυτόχρονα εξυπηρετεί το σύνολο.
- 2. Η πολιτεία διευθύνεται με βάση την παιδεία και όχι τον εξαναγκασμό. Σκοπός της πολιτείας η προστασία, η εξέλιξη και η ευδαιμονία του ατόμου.
- 3. Η αναγνώριση της μοναδικότητας του καθενός. Ο καθένας έχει έμφυτα χαρίσματα, ικανότητες και χαρακτηριστικά. Η έξυπνη κοινωνία επενδύει σε αυτά και επωφελείται αναδεικνύοντας το καλύτερο που έχει ο κάθε πολίτης της να δώσει.
- 4. Στόχος της παιδείας είναι να συμπληρώσει τη φύση. Να ενισχύσει τα έμφυτα μας ταλέντα με τις συσσωρευμένες εμπειρίες και γνώσεις των υπολοίπων. Να προσθέσει και να συμπληρώσει τα κενά μας για να δημιουργήσει ολοκληρωμένους, σφαιρικά σκεπτόμενους πολίτες. Πώς θα ήταν η Κύπρος, αν αυτός ήταν ο στόχος της παιδείας;
- 5. Στόχος της δικαιοσύνης να εξασφαλίσει την αρμονία πρώτα στις ψυχές και μετά στις σχέσεις των πολιτών, ώστε κανείς να μην αισθάνεται ότι μειονεκτεί ή πλεονεκτεί έναντι κάποιου άλλου. Οι ποινές δεν έχουν στόχο την ανταπόδοση αλλά είναι καθαρά «διορθωτικές». Πώς θα ήταν οι κοινωνίες μας, αν λειτουργούσαν έτσι;
- 6. Ιδεώδες πολίτευμα: η αρχή των λίγων και αρίστων. Αυτών που θα αποδεχτούν το επίπονο έργο να άρχουν, που θα υποβληθούν σε αυστηρή παιδεία, που θα παραμερίσουν το προσωπικό συμφέρον. Που θα θυσιάσουν την ιδιωτική τους ζωή ώστε να συμβιώσει αρμονικά το σύνολο. Η διοικούσα τάξη διδάσκεται τη φιλοσοφία, τη θέαση της αλήθειας. Επιλέγονται άτομα που είναι έτοιμα γι’ αυτές τις διδαχές και θυσίες. Για την άρχουσα τάξη της ηγεσίας, αλλά και για αυτή των δημοσίων υπαλλήλων, ισχύει η αρχή της κοινοκτημοσύνης. Με τον τρόπο αυτό παρεμποδίζεται κάθε αιτία διαφθοράς. Οι τάξεις αυτές καλούνται να εργαστούν ΜΟΝΟ για το σύνολο. Δεν μπορούν να εργάζονται για προσωπικό τους όφελος, οπότε η πολιτεία εξασφαλίζει τον αξιοπρεπή και άνετο τους βίο ώστε να εκτελούν τα καθήκοντα τους χωρίς άλλες έγνοιες. Δεν συντρέχει λόγος, ούτε επιτρέπεται, ούτε είναι δυνατή η συσσώρευση πλούτου από τους ανθρώπους αυτούς. Είναι οι πιο «αδικημένοι». Κάθε οικονομική δραστηριότητα και δυνατότητα συσσώρευσης πλούτου βρίσκεται στα χέρια των υπόλοιπων πολιτών, επαγγελματιών και ιδιωτικών υπαλλήλων. Όσοι επιθυμούν να ανήκουν είτε στη διοικούσα τάξη είτε σ’ εκείνη των δημοσίων λειτουργών, οφείλουν να αποποιηθούν τα περιουσιακά τους στοιχεία έτσι ώστε να εξαλειφθεί κάθε περισπασμός ή σύγκρουση συμφερόντων. Όστις θέλει! Πόσοι θα ήθελαν; Ποιοι; Παρεμπιπτόντως, όλο αυτό, ο καπιταλισμός το αγνόησε. Ο κομμουνισμός έκανε (επί της ουσίας) ακριβώς το αντίθετο και ο σοσιαλισμός ακόμα ψάχνει τον τρόπο.
Η δημοκρατία είναι, επί του παρόντος, το καλύτερο μας χαρτί. Ας θυμόμαστε όμως ότι έχει τις αδυναμίες της. Πόσες; Πολλές - το άθροισμα των αδυναμιών των ατόμων που την αποτελούν. Δεν είναι τέλεια γιατί δεν είμαστε τέλειοι εμείς.
Την στηρίζουμε; Κάνουμε κάθε μέρα κάτι μεγάλο ή κάτι μικρό για να την βελτιώνουμε; Άλλοτε διορθώνοντας το σύστημα και άλλοτε αναβαθμίζοντας τους εαυτούς μας; Βοηθώντας και άλλους να κάνουν το ίδιο; Υποστηρίζοντας, διδάσκοντας, συνεισφέροντας, υπερβαίνοντας; Στοχεύοντας στην άριστη πολιτεία;