Συλλογικός αναβρασμός

Της Κοραλίας Τιμοθέου*

Οι συλλογικές εμπειρίες χαράς και λύπης, είτε βιώνονται σε γήπεδα, είτε σε συναυλίες, είτε σε κηδείες, είναι εμπειρίες ιερές. Είναι τόσο βαθιά ανθρώπινες που υπερβαίνουν τις διαφορές μας και μας ενώνουν κάτω από την κοινή ανθρώπινη μας ύπαρξη. Χρειαζόμαστε αυτές τις εμπειρίες για να μας θυμίζουν ότι ακόμα κι αν αντιπαθούμε κάποιον «παρακολουθώντας» τον στο Facebook ή στην καθημερινότητα, είμαστε εντούτοις άρρηκτα συνδεδεμένοι. Ακόμα και μια δίωρη συνομιλία με τον διπλανό μας σε ένα αεροπορικό ταξίδι είναι ικανή να μας αποδείξει πόσο όμοιοι μπορεί να είναι δύο άγνωστοι.

Μελβούρνη, 24 Ιουλίου 2013: Ενενήντα πέντε χιλιάδες ποδοσφαιρόφιλοι Αυστραλοί σείουν το στάδιο τραγουδώντας τον ύμνο της αντίπαλης ομάδας, της Liverpool, «You will never walk alone».

Φλώριδα, 28 Ιανουαρίου 1986: Πεντακόσιοι άνθρωποι κάθε ηλικίας παρακολουθούν με ανυπομονησία την εκτόξευση του Challenger για ένα ακόμα διαστημικό ταξίδι. Εξήντα πέντε δευτερόλεπτα αργότερα, ο ενθουσιασμός μετατρέπεται σε ομαδικό θρήνο καθώς το διαστημικό λεωφορείο διαλύεται στον αέρα και οι 7 επιβαίνοντες αστροναύτες είναι νεκροί.

Αν αναλογιστούμε την πορεία του ανθρώπου ανά τους αιώνες μέχρι σήμερα, οι μαζικές συνάξεις είχαν πάντα ιδιαίτερη σημασία στη ζωή μας. Οι ολυμπιακοί αγώνες της αρχαιότητας, για παράδειγμα, δεν ήταν μόνο ένα μεγάλο αθλητικό γεγονός. Ήταν μια ευκαιρία ειρήνης, συνάθροισης και συμπόρευσης. Ήταν η αφορμή που χρειάζονταν άνθρωποι από κάθε γωνιά της Ελλάδας να μοιραστούν ταυτόχρονα κοινές εμπειρίες. Να νιώσουν ότι αποτελούν ένα σύνολο. Να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους να ανήκουν.

Ομοίως, ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι εκκλησιάζονται και παραδοσιακά προσεύχονται σε ομάδες είναι η ανάγκη της συμμετοχής. Η συμμετοχή και μόνο στην κοινή προσευχή και τον εκκλησιασμό υπενθυμίζει τους πιστούς ότι κανείς δεν είναι μόνος. Αντίθετα ότι συνθέτουν μια ομάδα - ένα σώμα - και άρα είναι λογικό να αλληλοβοηθούνται.

Πολλές φορές, μετά από κάποια πορεία, συναυλία, αγώνα, αισθανόμαστε ένα αίσθημα ευφορίας. Ο Jonathan Haidt*, το αποκαλεί «ανύψωση» και είναι ακριβώς αυτό το επικό αίσθημα ότι είμαστε μέρος ενός μεγάλου συμβάντος στο οποίο πάλλονται ταυτόχρονα πολλές υπάρξεις. Ο Haidt το περιγράφει σαν ανατριχίλα ή συγκίνηση. Είναι πολύ δυνατό συναίσθημα και ενισχύει την επιθυμία μας για κοινωνικοποίηση και ανιδιοτελή προσφορά. Αποτελεί πηγή έμπνευσης.

Το 1912, ο Γάλλος κοινωνιολόγος Emile Durkheim εισήγαγε τον όρο «συλλογικός αναβρασμός». Τον περιέγραψε ως ένα συνδετικό, συλλογικό και ιερό συναίσθημα, κατά το οποίο από το «εγώ» μεταβαίνουμε στο «εμείς». Έκτοτε, παρατηρήθηκε* ότι οι εμπειρίες συλλογικού  αναβρασμού συμβάλλουν στη μείωση του αισθήματος της μοναξιάς, στην αύξηση της κοινωνικότητας, της θετικότητας και στην οικοδόμηση μιας ζωής με νόημα.

Οι συλλογικές εκφράσεις χαράς ή θλίψης αποκτούν ιδιαίτερη σημασία και δύναμη λόγω μεγέθους. Αποτελούν βάλσαμο για την καρδιά. Δεν είμαστε όμως τόσο πρόθυμοι να συμμετέχουμε σ’ αυτές. Προτιμούμε να κλεινόμαστε στον μικρόκοσμό μας όπου χαιρόμαστε ή θρηνούμε μόνοι. Ο λόγος είναι γιατί οι εκφάνσεις χαράς και λύπης είναι καταστάσεις που μας υπενθυμίζουν πόσο ευάλωτοι είμαστε και γι’ αυτό μας καθιστούν απρόθυμους να μοιραστούμε τα συναισθήματά μας με άλλους, να εκτεθούμε. Χρειάζεται θάρρος για να αφεθούμε στη χαρά διότι πάντα καραδοκεί ο φόβος της απογοήτευσης ή της ανατροπής. Καμουφλάρουμε αυτόν τον φόβο ζώντας ουδέτερα, προσπαθώντας να μην προκαλέσουμε τη θεά Τύχη δείχνοντας της την ευτυχία μας. Χρειάζεται επίσης κουράγιο για να εκθέσουμε εαυτόν στον πόνο και συνηθίζουμε να τον αποφεύγουμε μετακυλώντας τον σε άλλους.

Ακόμη, έχουμε συνηθίσει να σχηματίζουμε ομάδες των οποίων οι στόχοι είναι εις βάρος άλλων συνόλων. Όταν «ενώνουμε δυνάμεις» εναντίον κάποιων, αντί υπέρ των όσων πιστεύουμε, η μαγεία της πανανθρώπινης σύνδεσης χάνεται. Η συμμετοχή μας εξάλλου σε μαζικές συνάξεις δεν μας δίνει άλλοθι ώστε να ξεχνάμε την κρίση και την προσωπικότητα μας και να συμπεριφερόμαστε ως όχλος.

Είναι όμορφο να γινόμαστε από καιρό σε καιρό συστατικά ενός συλλογικού αναβρασμού. Να κρατήσουμε ρυθμό σε μια συναυλία μαζί με εκατοντάδες μουσικόφιλους, να κλάψουμε με δεκάδες πενθούντες, να ξελαρυγγιστούμε σε μια πορεία με χιλιάδες ομοϊδεάτες μας. Να δηλώσουμε το «παρόν» μας. Όσο περισσότερο συμμετέχουμε, αυτοπροσώπως και όχι διαδικτυακά, σε συλλογικές εμπειρίες, τόσο δυσκολότερο είναι να απαρνηθούμε την κοινή ανθρώπινη μας υπόσταση, τη σύνδεσή μας με τον άνθρωπο, ακόμα και με αυτούς με τους οποίους μπορεί να διαφωνούμε ουσιαστικά.

Μια συλλογική εμπειρία μπορεί να ξεκινήσει την επούλωση των πληγών μιας τραυματισμένης κοινωνίας. Όταν βιώνουμε μαζί αυθεντική χαρά, ελπίδα, πόνο, τα δάκρυα των πολλών λιώνουν το παραπέτασμα του κυνισμού που κάποτε επισκιάζει την ανθρωπιά μας.

*www.koraliatimotheou.com, Brené Brown, ‘Braving the wilderness’, Jonathan Haidt, ‘Wired to be inspired’.