Ικανοποίηση ή Μεγιστοποίηση

Της Κοραλίας Τιμοθέου

Ανάμεσα στους εχθρούς της ευτυχίας συγκαταλέγονται:

• Η τελειομανία, διότι επιδιώκοντας την τελειότητα, σχεδόν πάντοτε θα βρίσκουμε τους εαυτούς μας ελλιπείς.
• Η κοινωνική σύγκριση, γιατί συγκρίνοντας τους εαυτούς μας με όσους έχουν κατιτίς παραπάνω χαμηλώνουμε την αυτοεκτίμηση μας ενώ συγκρίνοντας με όσους έχουν λιγότερα μας οδηγεί στην αφ’ υψηλού προσέγγιση των συνανθρώπων μας.
• Ο υλισμός, αφού μελέτες έδειξαν ότι η αγορά εμπειριών παρά υλικών αγαθών μας κάνει ευτυχέστερους.
• Η «μεγιστοποίηση» σε αντιδιαστολή με την «ικανοποίηση».

Έχετε πάει ποτέ για ψώνια με κάποιον ή κάποια που για να αγοράσει έξι ποτήρια ή ένα τηγάνι, ή ακόμα χειρότερα ένα ρούχο ή ένα ζευγάρι παπούτσια, γυρίζει ατέλειωτες ώρες (ή μέρες) τα καταστήματα δοκιμάζοντας και συγκρίνοντας επουσιώδεις λεπτομέρειες, ανάγοντας το όλο εγχείρημα σε απόφαση ζωής και θανάτου;  Απ’ την άλλη έχετε γνωρίσει ανθρώπους που αγοράζουν ένα αυτοκίνητο ή ένα σπίτι σε 2-3 μέρες;  Υπάρχει επιστημονική εξήγηση γι’ αυτό το φαινόμενο. 

«Μεγιστοποίηση» (maximizing) είναι όταν προσπαθούμε με κάθε τρόπο να κάνουμε τη βέλτιστη δυνατή επιλογή ενώ «ικανοποίηση» (satisficing) όταν επιλέγουμε την πρώτη επιλογή η οποία πληροί τα κριτήρια μας.  Σύμφωνα με τον ψυχολόγο «του παράδοξου της επιλογής», Barry Schwartz*, οι πολλές επιλογές αποτελούν τροχοπέδη στην ευτυχία μας.  Αυτό αποτελεί πρόβλημα μια και ζούμε σε μια κουλτούρα η οποία βασίζεται στη δημιουργία των περισσότερων δυνατών επιλογών.  Ο Schwartz διαχωρίζει τους ανθρώπους σε δύο κατηγορίες: αυτούς που μπροστά σε πολλαπλές επιλογές προσπαθούν να βρουν την καλύτερη και σε αυτούς που είναι ευχαριστημένοι με οποιαδήποτε επιλογή ικανοποιεί τα κριτήρια τους. 

Η «μεγιστοποίηση» είναι μια μορφή τελειομανίας αφού στην ουσία προσπαθούμε να κάνουμε την τέλεια επιλογή.  «Ικανοποίηση» δεν σημαίνει συμβιβασμός με κάτι λιγότερο.  Είναι απλώς ένας διαφορετικός τρόπος λήψης αποφάσεων.  Ο Schwartz παρατήρησε ότι άνθρωποι που επιδιώκουν τη «μεγιστοποίηση» από τις επιλογές τους τείνουν να μετανιώνουν πιο εύκολα για τις αποφάσεις τους, να είναι πιο απαισιόδοξοι, να έχουν περισσότερες πιθανότητες κατάθλιψης και να είναι γενικά ανικανοποίητοι από τη ζωή, ακόμα και από τις επιτυχίες τους.  Αντίθετα όσοι ικανοποιούνται εύκολα από τις επιλογές τους είναι γενικά ευτυχέστεροι. 

Αυτοί που επιδιώκουν τη «μεγιστοποίηση» δεν έχουν κατ’ ανάγκη ψηλότερους στόχους.  Αυτό που συμβαίνει είναι ότι μπαίνουν σε ένα φαύλο κύκλο υπερανάλυσης των πλεονεκτημάτων των απορριφθεισών επιλογών – όλων όσων δεν έχουν επιλέξει – των «αν»…  Με αυτό τον τρόπο δεν μπορούν να «κλείσουν» τη διαδικασία της επιλογής εύκολα και να χαρούν με την επιλογή τους.  Η ικανότητα μας για λήψη αποφάσεων είναι περιορισμένη οπότε όσο περισσότερο διευκολύνουμε τη λήψη αποφάσεων μας στα απλά τουλάχιστον ζητήματα, τόσο περισσότερο απελευθερώνουμε το μυαλό μας για να μπορέσει να επικεντρωθεί σε ουσιαστικότερα ζητήματα και πιο απαιτητικές αποφάσεις.  Απελευθερώνουμε και καθαρίζουμε το μυαλό μας από τον θόρυβο των υπερ-επιλογών.

Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ικανότητα μας για εύκολη ικανοποίηση από τις επιλογές μας;

• Έχοντας ξεκάθαρα κριτήρια-προδιαγραφές για το αποτέλεσμα ή προϊόν που έχουμε να επιλέξουμε.
• Επιλέγοντας την πρώτη επιλογή που ικανοποιεί τα κριτήρια-προδιαγραφές μας. Ξέροντας πότε να σταματήσουμε.
• Με το πέρας της επιλογής, επικεντρωνόμαστε στα θετικά χαρακτηριστικά της επιλογής μας. Την στηρίζουμε πλήρως και δεν την αμφισβητούμε.

Αυτό συμβαίνει και με τις πιο αφηρημένες επιλογές μας.  Έρευνες** έδειξαν ότι ζευγάρια στα οποία ο ένας ή και οι δύο σύντροφοι σκέφτονται ότι θα ήταν ίσως καλύτερα αν δεν είχαν επιλέξει τη συμβίωση ή ότι θα ήταν καλύτερα αν ο/η σύντροφος τους ήταν αλλιώς, είναι πιο δυστυχισμένα και οι πιθανότητες χωρισμού αυξημένες.  Το ίδιο και με την επιλογή σπουδών, εργασίας, τόπου εγκατάστασης. 

Ο ψυχολόγος του Harvard Dan Gilbert***, συμπέρανε από δικές του μελέτες ότι οι επιλογές τις οποίες θεωρούμε τελεσίδικες μας αφήνουν πιο ικανοποιημένους παρά αυτές για τις οποίες γνωρίζουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να τις αλλάξουμε.  Κατά τον Gilbert, ο εγκέφαλος εκ φύσεως δικαιολογεί τις επιλογές του και δημιουργεί θετικά συναισθήματα γι’ αυτές, νοουμένου ότι τις θεωρεί αμετάκλητες.  Ο Gilbert ονομάζει το φαινόμενο αυτό «ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα». 

Συνοψίζοντας, κάνουμε τις επιλογές μας και τις τιμούμε.  Τις χαιρόμαστε.  Δεν τις αναμασούμε.  Δεν ψάχνουμε την τέλεια λύση γιατί πολλές φορές είτε δεν υπάρχει είτε δεν χρειάζεται.  Δεν συγκρίνουμε με αυτά που απορρίψαμε γιατί όπως συνήθιζε να λέει ο Mark Twain: «η σύγκριση σκοτώνει τη χαρά».

*Barry Schwartz, The Paradox of Choice
**Jess Alberts and Angela Trethewey, Love, honour and thank
***Dan Gilbert, Stumbling on Happiness