Η θεωρία της διεύρυνσης και της οικοδόμησης

Της Κοραλίας Τιμοθέου

«Μείνε κοντά σε όσα σε κάνουν ευτυχισμένο που είσαι ζωντανός». Hafez

Τα συναισθήματα μας, θετικά και αρνητικά, προκαλούν σωματικές αντιδράσεις και επικοινωνούνται προς τα έξω (είτε το θέλουμε είτε όχι) μέσω της έκφρασης του προσώπου, της στάσης του σώματος, της ομιλίας και της συμπεριφοράς μας. Επηρεάζουν τον τρόπο και την ποιότητα της ζωής μας. 

Η ερευνήτρια Barbara Fredrickson* καταθέτει τη θεωρία της για την ασυμμετρία αρνητικών και θετικών συναισθημάτων, ως προς την ένταση τους, το εύρος διακύμανσης της αντίληψής μας και τον χρόνο αποκόμισης κάποιου οφέλους από αυτά. 

Τα αρνητικά συναισθήματα επικεντρώνουν την προσοχή μας σε ένα, το πολύ δύο, σημεία. Το μυαλό μας είναι σχεδιασμένο να αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο και να εστιάζει σε αυτόν, ξεχνώντας για λίγο όλα τα υπόλοιπα, έτσι ώστε να μπορούμε να αντιδράσουμε και να προφυλαχθούμε. Προσοχή! Κίνδυνος! Ο μηχανισμός επιβίωσης σε δράση. Το δεύτερο χαρακτηριστικό των αρνητικών συναισθημάτων είναι ότι τόσο η αιτία τους όσο και το αποτέλεσμα τους διαδραματίζονται στο παρόν. Για παράδειγμα, όταν δούμε ξαφνικά στον δρόμο μας ένα συμβάν που αποτελεί απειλή, ενεργοποιείται αμέσως το συναίσθημα του φόβου. Σκοπός του να επιστήσει την προσοχή μας στο πως θα προστατευτούμε. Όλα αυτά συμβαίνουν στην παρούσα στιγμή. Επιπλέον, τα αρνητικά συναισθήματα είναι συνήθως έντονα, ακριβώς διότι σκοπός ύπαρξης τους είναι να δώσουμε σημασία, να αντιδράσουμε, εδώ και τώρα!

Αντιθέτως, τα θετικά συναισθήματα είναι πιο ήπια. Γαλήνη, αγάπη, ευτυχία, είναι όλα συναισθήματα που μας ηρεμούν αλλά μπορεί να περάσουν απαρατήρητα. Η Fredrickson έδειξε με πειράματα και μελέτες ότι τα θετικά συναισθήματα, σε αντίθεση με τα αρνητικά, διευρύνουν το γνωστικό μας πεδίο, την ευρηματικότητά μας και την ικανότητα αντίληψής μας έτσι ώστε να μπορούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα. Τα οφέλη τους γίνονται ορατά σε μελλοντικό χρόνο αφού η συστηματική βίωση των ήπιων θετικών συναισθημάτων καλλιεργεί την ικανότητα μας να σκεφτόμαστε περισσότερες εναλλακτικές, να λύουμε ευκολότερα τα προβλήματα που προκύπτουν στην πορεία, να είμαστε ευέλικτοι και ευρηματικοί. 

Παρόλο που τα αρνητικά συναισθήματα είναι απαραίτητα για την επιβίωση μας, δεν βοηθούν την εξέλιξή μας. Σύμφωνα με την ερευνήτρια, τα θετικά συναισθήματα, διευρύνοντας τους γνωσιολογικούς και συναισθηματικούς μας ορίζοντες, οδηγούν στη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ανάπτυξη. Η ποιότητα και η ποσότητα τους έχει συσχετιστεί με τη μακροζωία. Το πρόβλημα με τα θετικά συναισθήματα είναι ότι λόγω της ηπιότητάς τους, πολλές φορές είτε τα προσπερνούμε είτε συνηθίζουμε σε αυτά και αισθανόμαστε μάλλον ουδέτερα. Με άλλα λόγια, μήπως δεν επιτρέπουμε στα θετικά συμβάντα να μετατραπούν σε θετικά συναισθήματα; Η Fredrickson εισηγείται τη συνειδητή εστίαση της προσοχής μας στα θετικά συναισθήματα, όταν αυτά προκύπτουν, έτσι ώστε να τα βιώνουμε χωρίς να μας διαφεύγουν. Προφανώς είναι αδύνατο έως αστείο να προσπαθούμε να «δημιουργούμε» θετικά συναισθήματα εκεί που δεν υπάρχουν ή που δεν αρμόζουν. Ωστόσο μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε όποτε παρουσιάζονται. Όπως τα αρνητικά συναισθήματα μπορούν να μας οδηγήσουν «στην κάτω βόλτα», έτσι και τα θετικά συναισθήματα δημιουργούν μια αλυσίδα όμοιων συναισθημάτων και πολλαπλασιάζονται σε συχνότητα και ένταση. Οπότε η αναγνώριση τους και μόνο - όταν αυτά προκύπτουν - διασφαλίζει την επανάληψή τους.

Τα εννιά συχνότερα θετικά συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι, σε φθίνουσα σειρά με την οποία τα συναντούμε, όπως τα κατάταξε η Fredrickson, είναι: χαρά, ευγνωμοσύνη, γαλήνη, ενδιαφέρον, ελπίδα, περηφάνια, ψυχαγωγία, έμπνευση, δέος. Ξεχωριστή θέση – και εκτός κατάταξης – δίνει η ερευνήτρια στην αγάπη, το δυνατότερο συναίσθημα στον κόσμο. 

Πώς όμως αξιοποιούμε πρακτικά τη δύναμη των θετικών συναισθημάτων;

• Κάνοντας συστηματικά μια παύση δέκα δευτερολέπτων για να βιώσουμε ένα θετικό συναίσθημα μόλις το αντιληφθούμε.
• Οργανώνοντας τον χώρο και τον χρόνο μας ώστε να υπάρχουν μέσα στην ημέρα μας αντικείμενα ή συνήθειες που μας προκαλούν θετικά συναισθήματα: φωτογραφίες, εικόνες, ρητά, το φόντο του υπολογιστή μας, ένα παράθυρο με θέα, μια βόλτα στο πάρκο.
• Μειώνοντας ρυθμούς και δίνοντας σημασία στις λεπτομέρειες: διαβάζοντας κάθε πρωί το αγαπημένο μας ποίημα και αφομοιώνοντας την κάθε λέξη, πίνοντας τον καφέ μας στο αγαπημένο μας φλιτζάνι και απολαμβάνοντας το άρωμά του, μελετώντας το γελαστό πρόσωπο κάποιου συνομιλητή μας.
• Προσδίδοντας αξία στις δραστηριότητες της ρουτίνας μας. Η καθαριότητα του σπιτιού παύει να είναι αγγαρεία αν σκεφτώ ότι επιλέγω να καθαρίσω διότι θέλω η οικογένεια μου να κατοικεί σε ένα καθαρό χώρο.

Μικρές, απλές συνήθειες, σιωπηλά και συστηματικά, είναι αρκετές για να οικοδομήσουμε ένα οργανισμό ανθεκτικό, δημιουργικό και ευτυχισμένο. Είναι μια επένδυση που αξίζει. 

*Barbara Fredrickson, The broaden- and-build theory