Ζητείται Ήρως

Της Κοραλίας Τιμοθέου

Οι ζωές μας ξεκινούν να τελειώνουν την ημέρα που θα σιγήσουμε γι’ αυτά που έχουν σημασία

Martin Luther King, Jr.

Τιμώντας τους ήρωες μας που έπεσαν μαχόμενοι για ελευθερία και δικαιοσύνη, αξίζει να μελετήσουμε τί εστί ηρωισμός. Ενώ είναι εύκολο να καθορίσουμε τον ήρωα εν καιρώ πολέμου (Αχιλλέας), πολιτικής αστάθειας ή αναταραχών, υπάρχουν και οι ήρωες που δρουν εν καιρώ ειρήνης (Σωκράτης) και πολλές φορές περνούν απαρατήρητοι ενώ η δράση τους είναι εξίσου ηρωική.  

Το 2008, όταν κατά τη διάρκεια σεισμού στην Κίνα ένα σχολείο κατέρρευσε καταπλακώνοντας και σκοτώνοντας σχεδόν όλα τα παιδιά και το διδακτικό προσωπικό, ένα εννιάχρονο αγόρι που προσπαθούσε να σωθεί, πρόσεξε δύο συμμαθητές του εγκλωβισμένους στα συντρίμμια.  Με κίνδυνο να τραυματιστεί θανάσιμα, επέστρεψε και τους έσωσε.  Όταν ρωτήθηκε γιατί το έκανε αυτό, απάντησε με τη μεγαλύτερη φυσικότητα: «Είμαι επιτηρητής του ορόφου». 

Είναι ενδιαφέρον ότι οι ίδιες συνθήκες οι οποίες εξωθούν ένα άτομο σε ακραία επιβλαβή συμπεριφορά (π.χ. τρομοκρατία), ωθούν κάποιον άλλο σε πράξεις ηρωισμού, ασυνήθιστης καλοσύνης και γενναιοδωρίας.  Λίγοι από μας θα καταλήξουν τρομοκράτες και ακόμα λιγότεροι ήρωες.  Κλασσικό παράδειγμα το γεγονός ότι κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, ενώ οι ναζί επιτελούσαν γενοκτονία κατά των Εβραίων, πολλοί Γερμανοί παρέμειναν αμέτοχοι στις ακρότητες ενώ κάποιοι, ηρωικά και με κίνδυνο της δικής τους ζωής έσωσαν (ή προσπάθησαν να σώσουν) Εβραίους συνανθρώπους τους.  Η Πολωνή Irena Sendler φυγάδευσε 2500 Εβραιόπουλα οργανώνοντας ολόκληρο δίκτυο μέσα από το οποίο τα παιδιά μεταφέρονταν λαθραία στην ασφάλεια.  Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στις τρεις αυτές ομάδες;

Σύμφωνα με τον  Dr. Philip Zimbardo, ο ήρωας έχει έντονες ηθικές αξίες και ανεπτυγμένη την αίσθηση του «εμείς» έναντι του «εγώ».  Κάνει τα πιστεύω του πράξη. Ενεργεί γνωρίζοντας ότι ενδέχεται να έχει προσωπικό κόστος (βασανιστήρια, θάνατος, κοινωνικός εξοστρακισμός, οικονομικές επιπτώσεις κλπ). Ηρωισμός είναι ο έμπρακτος αλτρουισμός. Μπορεί να εκφραστεί από μια μεμονωμένη πράξη ή ένα διαρκή αγώνα.  Από ένα άτομο ή ένα οργανωμένο σύνολο.

Το 95% του πληθυσμού, είμαστε οι «απρόθυμοι ήρωες».  Παραμένουμε απαθείς εκεί όπου θα μπορούσαμε να ενεργήσουμε.  Κατά τον Edmond Burke, «το μόνο που χρειάζεται το «κακό» για να κυριαρχήσει, είναι οι «καλοί» άνθρωποι να παραμείνουν άπραχτοι».  Κατά τον Δάντη, «το πιο καυτό μέρος της κόλασης είναι κρατημένο γι’ αυτούς που εν καιρώ ηθικής κρίσης παρέμειναν ουδέτεροι».  Τι μας αποτρέπει από το να γίνουμε ήρωες;

Εκτός από το ξεχωριστό αξιακό σύστημα του καθενός μας, πολλές φορές η αδράνεια μας οφείλεται στην υπόθεση ότι κάποιος άλλος θα αναλάβει δράση και ότι δεν χρειάζεται αυτός ο κάποιος να είμαστε εμείς.  Άλλοτε πιστεύουμε ότι δεν είμαστε ικανοί για μια πράξη τέτοιων διαστάσεων και κάποτε απλώς δεν μας δόθηκε η ευκαιρία… ακόμα.

Οι ήρωες δεν είναι υπεράνθρωποι, η ηρωική τους πράξη είναι. Ο Dr. Zimbardo και η ομάδα του,  μέσω του προγράμματος Heroic Imagination Project (www.heroicimagination.org) προσπαθούν να καλλιεργήσουν τον ηρωισμό στους ανθρώπους, θεωρώντας τον αντίδοτο στην κοινωνική αδιαφορία. Πώς; Παρακινώντας μας στην πραγματοποίηση μικρών, καθημερινών αλτρουιστικών πράξεων.  Προβάλλοντας ιστορίες απλών πολιτών που γίνονται με τόσους διαφορετικούς τρόπους ήρωες, σώζοντας ζωές, εμπνέοντας ψυχές.  Κρατώντας μας σε εγρήγορση.

Η σημερινή κοινοτοπία του ηρωισμού μας αποπροσανατολίζει από τους πραγματικούς ήρωες.  Αν θεωρώ ότι ο Phil Zimbardo, για παράδειγμα, είναι ο «ήρωας» μου επειδή είναι σπουδαίος ψυχολόγος και θα ήθελα να του μοιάσω, υποβαθμίζω το στοιχείο της αυτοθυσίας που εμπεριέχει ο ηρωισμός.  Ο Zimbardo μπορεί να είναι σπουδαίος άνθρωπος και επιστήμονας, ωστόσο, εξ όσων γνωρίζω, δεν είναι ήρωας, όπως και τόσοι άλλοι που ηρωοποιούμε.  Δεν είναι κακό να τους θαυμάζουμε.  Η απόδοση όμως του όρου «ήρωας» είναι «ρεζερβέ» και αξίζει σε όσους έχουν ρισκάρει προσωπικά για το καλό κάποιου ή κάποιων άλλων.  Αυτών λεχθέντων, οι ήρωες μπορεί να βρίσκονται πολύ πιο κοντά μας απ’ όσο συνειδητοποιούμε γιατί με βάση τον ορισμό του Zimbardo η γιαγιά μου είναι ηρωίδα αφού στον αγώνα της ΕΟΚΑ έκρυβε συστηματικά αγωνιστές σε κάθε πιθανό και απίθανο μέρος του σπιτιού της με ρίσκο για την προσωπική της ασφάλεια και αυτήν της οικογένειάς της.

Όλοι είμαστε εν δυνάμει ήρωες. Αυτό που μας λείπει είναι η έμπνευση.  Μπορούμε ωστόσο να την καλλιεργήσουμε παρατηρώντας και διαβάζοντας για ήρωες σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, πραγματικούς και μυθικούς.

«Πού είσαι τώρα και σ’ έχω χάσει,
καλέ μου φίλε Γιώργο Θαλάσση…

Μου φτάνει πως μεγάλωσα με σένα.»
(Λουκιανός Κηλαηδόνης)